شهیده بنت الهدی زنی که نه صرفاً یک مبارز سیاسی یا یک فعال فرهنگی؛ بلکه فراتر از این تعاریف، زنی جریان‌ساز در مسیر انقلاب اسلامی بود. زنی که در کشاکش سنت و استکبار با جامعه خود روشنایی را به میدان آورد و تک به تک زنان را به عظمت انقلاب اسلامی دعوت نمود.

در آغاز این یادداشت به منظور آشنایی مختصر با ایشان، بنابر سنت آشنای روایتگری، از سال تولد بنت الهدی آغاز میکنیم؛

شهیده بنت الهدی که نام اصلی او سیده آمنه صدر بود سال ۱۹۳۷، در شهر مقدس کاظمین به دنیا آمد و از همان ابتدا نزد مادر و سپس در کنار برادر بزرگوارش، سید محمدباقر صدر، راه علم و آگاهی را پیش گرفت. بنت‌الهدی در دوره خود برخلاف دیگر زنان که اغلب از یادگیری دروس حوزوی به ویژه فقه و اصول محروم بودند، دروس حوزوی و بخش‌های عظیمی از دروس فقه و اصول را توسط دو برادرش و سپس نزد علمای وقت فرا گرفت و به درجه اجتهاد رسید. با این حال او تنها یک دانش‌آموخته و مجتهد نبود؛ بنت‌الهدی، زنی بود که مرزهای رایج را شکست، تفکر را به حرکت درآورد و به یکی از تأثیرگذارترین زنان شیعه در تاریخ معاصر بدل شد.

می‌توان گفت او به‌خوبی درک کرده بود که اگر می‌خواهد تغییری عمیق در باورهای جامعه ایجاد کند، باید بنیان یک تفکر را پی‌ریزی کند؛ تفکری که همه ارکان جامعه را در برگیرد. پس به هر عرصه‌ای که می‌توانست تأثیر بگذارد، قدم گذاشت و با دقت و استراتژی ویژه خود، ساختاری هماهنگ از آموزش، فرهنگ، سیاست و مقاومت را بنا نهاد.

بانوی بصیرت؛ در پهنه فرهنگ و بیداری

شهیده بنت الهدی در گام اول، آموزش را که مهم‌ترین رکن نظام یک جامعه است، هدف فعالیت خود قرار داد. او مدارس الزهراء را تأسیس نمود. این مدارس متمایز از مدارس معمول بودند بدین جهت که فقط مراکزی برای تحصیل نبودند؛ بلکه مراکزی برای پرورش نسل جدیدی از زنان آگاه و مومن بودند. در این راستا در چارچوب آموزش و پرورش مدارس الزهراء، علاوه بر دروس معمول، مفاهیمی عمیق و هویت‌بخش اسلامی را گنجاند و از معلمانی بهره برد که خود الگوهای عملی این آموزه‌ها بودند. در کنار مدیریت و تدریس، از برقراری ارتباط صمیمانه با دختران کوچک، جوانان و زنان خانه دار غافل نبود. این امر به گونه ای بود که بنت الهدی شخصا در عبادات دختران دانش آموز حضور می‌یافت. از طرف دیگر با تشکیل جلسات خصوصی و عمومی، تلاش داشت زنان تحصیل کرده و خانه‌دار را با نقش و مسئولیت‌هایشان آشنا کند و برنامه‌های آموزشی مجزا از یکدیگر متناسب با موقعیت‌های اجتماعی زنان داشت.

ایشان اما تنها به آموزش که یکی از جنبه‌های اعتلای فرهنگ و باور جامعه است اکتفا نکرد. شهیده صدر قلم و رسانه را به سلاحی برای آگاهی‌بخشی تبدیل کرد. جهاد او با نوشتن مقالات تربیتی_اجتماعی در نشریه «الاضواء» در قالب داستان‌هایی با پیام‌های اجتماعی و دینی، ذهن‌های مخاطبان خود را به چالش می‌کشید. درحقیقت شهیده بنت الهدی رسانه را یک ابزار قدرت می‌دانست و از آن برای مقابله با تفکرات غرب‌گرایانه و سیاست‌های سرکوبگرانه رژیم بعث استفاده می‌کرد. داستان‌ها و سروده‌های هوشمندانه‌ی او تنها یک روایت معمول نبودند، بلکه تلنگری برای بیداری جامعه بودند.

از کلام و قیام تا سازماندهی مقاومت

بنت الهدی تنها به ابعاد فرهنگی و آموزشی بسنده نکرد. در دورانی که زنان از فعالیت‌های سیاسی کنار گذاشته می‌شدند، شهیده صدر جسورانه پا به میدان سیاست گذاشت. او یکی از پیشگامان نهضت اسلامی عراق بود و همگام با برادرش، سید محمدباقر صدر، با شجاعت و درایتی کم‌نظیر پیش رفت. در زمان دستگیری سید محمدباقر توسط رژیم بعث، او بود که با سخنرانی‌های پرشور، مردم را به قیام فراخواند و رژیم بعث عراق را مجبور به آزادی محمدباقر صدر نمود.

سیده آمنه صدر ثابت کرد که سیاست، عرصه‌ای نیست که زنان از آن کنار گذاشته شوند، بلکه حضور آن‌ها می‌تواند نقطه عطف تحولات باشد. با نگاه کلی به اقدامات سیاسی سیده آمنه صدر می‌توان چنین گفت که او هوشمندانه شبکه‌های مقاومت را سازمان‌دهی میکرد‌. او گروه‌هایی از زنان آگاه را گرد هم آورد تا پیام انقلاب را گسترش دهند و در شرایطی که جاسوسان رژیم، به‌دنبال سرکوب هر حرکت مخالف بودند، فعالیت‌های سیاسی را در پهنه‌ی فرهنگی حرکت می‌داد. این نشان از درایت و هوش سرشار زنی بود که نه‌ فقط شجاعت داشت، بلکه مدیری مدبر بود.

زنان، مبارزه از خانه تا میدان

می‌توان چنین گفت هدف شهیده صدر، تنها یک مبارزه و یا آموزش و فرهنگ سازی نبود. او به دنبال ایجاد یک جریان فکری، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جهت ایستادگی در برابر کفر و استکبار بود. سرانجام، حکومت بعث که از تأثیر عمیق تفکر اسلام ناب، بر روح جامعه عراق به وحشت افتاده بود، او و برادرش را در سال ۱۹۸۰ دستگیر کرد. پس از سه روز از این دستگیری توامان با شکنجه های بسیار، سرانجام سیده آمنه و سید محمد باقر صدر توسط رژیم بعث به شهادت رسیدند.

بنت‌الهدی، تنها یک نام در تاریخ نیست. او یک الگوی جامع برای تمام زنان مسلمان در موقعیت های اجتماعی متفاوت است. او صرفا تعلق به یک قشر خاص از زنان ندارد. در روزگاری که حکومت بعث و برخی تفکرات سنتی، زنان را از فعالیت‌های اجتماعی منع می‌کردند، بنت‌الهدی به عنوان یک زن مسلمان در ابعاد مختلف اجتماعی نقش‌آفرینی کرد و ماندگار شد. او هم معلمی آگاه بود که نسل جدید را تربیت می‌کرد، هم نویسنده‌ای تأثیرگذار بود که با قلمش روشنگری می‌کرد، هم فعال اجتماعی که در جامعه حضور داشت، و هم مبارزی که تا پای جان بر سر عقایدش ایستاد. همین جامعیت الگویی او را الگوی فراگیری برای تمام زنان در رده‌های سنی مختلف و موقعیت‌های گوناگون تبدیل کرده است.

 زنی که خانه‌دار است، می‌تواند از بعد تربیتی بنت‌الهدی الهام بگیرد و از طریق پرورش نسل آگاه یا برگزاری جلسات خانگی برای آگاهی‌بخشی، نقشی مؤثر در جامعه ایفا کند. زنی که در عرصه تحصیل و علم فعالیت می‌کند، می‌تواند از نقش او به‌عنوان معلم، نویسنده و متفکری تأثیرگذار درس بگیرد و در مسیر آگاهی‌بخشی گام بردارد. دختری که دانش آموز است و در عنفوان نوجوانی است می‌تواند از تلاش هدفمند بنت‌الهدی برای آموختن مباحث علمی و معرفتی درس بگیرد. زنان فعال در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی نیز می‌توانند از شجاعت و ایستادگی بنت‌الهدی در برابر استبداد و نابرابری الهام بگیرند چراکه شهیده بنت‌الهدی به همه آن‌ها نشان داد اگر کسی هدفمند و استوار در راه حق قدم بردارد، در هر موقعیت و نقش اجتماعی هیچ حد و مرزی برای تأثیرگذاری او وجود نخواهد داشت.